Uit nieuw onderzoek blijkt dat het kerkbezoek nergens ter wereld zo snel achteruit boert als in Polen én dat de Poolse kerk voor het eerst schadevergoeding moet betalen aan een slachtoffer van misbruik.
In 1980 ging nog meer dan de helft van de Polen regelmatig ter kerke, in 1986 was dat gezakt tot een derde. Nergens ter wereld gaat het kerkbezoek zo massief achteruit, concludeert het Pew Research Center.
Voor het ogenblik blijft Karol Wojtyla, alias paus Johannes-Paulus de Tweede nog steeds de belangrijkste Pool uit de wereldgeschiedenis genoemd. Toen hij in 2005 stierf, was er een hele generatie Polen opgegroeid die hem en alleen hem als paus hadden gekend. De “Generatie JP2” wordt ze genoemd. Bij hen en veel andere landgenoten was Wojtyla de man die met zijn subtiele en dappere uitspraken mee had gezorgd voor de instorting van het communisme, de terugkeer van de vrijheid in Polen en de toetreding tot de Europese Unie. Redenen genoeg dus voor langdurige en diepe dankbaarheid.
Maar de opvolger van JP2, de Duitser Joseph Aloisius Ratzinger, bleek met zijn hang naar uiterlijk vertoon niet meteen populair in Polen. De Generatie JP2 bleef haar idool trouw en ging niet massaal achter de nieuwe paus aan marcheren.
Ook de huidige paus Franciscus I is geen onverdeeld succesnummer in Polen.
De clerus is er verdeeld langs progressieve en conservatieve krijtlijnen.
De progressieve vleugel, traditioneel sterk in universiteitsstad Krakau, draagt de eenvoudige paus een warm hart toe. Maar de conservatieven, met aloud bolwerk Torun, zeggen openlijk dat deze paus een fout begaat door waarden als eenvoud, nederigheid en dienstbaarheid centraal te stellen.
Liever houden de conservatieven vast aan het idee van een machtige en sturende kerk waar noch binnen de eigen rangen, noch bij de gelovige kudde twijfel wordt gezaaid. Die gelovige kudde ziet die tweespalt en houdt er niet van. Bewijs? Ondanks de teruglopende cijfers voor kerkbezoek, noemt volgens Pew Research Center 93 procent van de Polen zich katholiek. De kloof tussen individueel geloof en de kerk als instituut is kilometers diep.
De resultaten van het onderzoek raken uitgerekend bekend terwijl de bioscopen vol lopen voor ‘Kler’. De film gooit een bom op de kerk en de Poolse samenleving in haar geheel. Onder de slogan “Niets menselijks is hen vreemd” toont ‘Kler’ priesters die zich te buiten gaan aan wodka, financieel gewin, minnaressen en misbruik van kinderen. Nu ook in België te zien.
In het openingsweekend ging maar liefst een miljoen Polen ‘Kler’ bekijken. Dat is meer dan één Pool op veertig.
Er zitten heel wat hilarische scènes in ‘Kler’. Zo zie je een vrouw handenwringend en huilend haar biecht afleggen terwijl de priester aan de andere kant van het luikje stomdronken in slaap is gevallen. Wanneer een minnares van een priester meldt dat ze zwanger is, vraagt de man nurks waarom ze geen voorbehoedsmiddelen heeft gebruikt, waarop de jonge vrouw antwoordt: “Dat laat mijn katholieke geloof niet toe.”
Het zijn scènes waarbij de hele zaal schuddebuikt van het lachen, lachjes van herkenning vaak. Maar later in de film gaat het om grootschalige fraude en over kindermisbruik en dan kan je in de cinema een speld horen vallen.
Men kan indenken dat de Poolse Katholieke Kerk niet blij is met deze kritische film. Zoals de Kerk ook vroeger in Vlaanderen een ban over boeken en films uitsprak heeft zij nu ook deze film in de ban geslagen.
Ook binnen de nationalistische, katholieke regering van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ valt de film slecht. De onderminister van Justitie noemde ‘Kler’ “een laffe aanval op de kerk”. De CEO van de openbare omroep, die trouw aan de leiband van de regering loopt, zei dat hij regisseur Wojtech Smarzowski “zeker niet zal feliciteren”.
Zoals meestal doet zulk een nieuwsgierig makende antireclame de interesse voor de film niet dalen maar draagt deze bij tot het publieke succes van de film.
Regisseur Smarzowski brengt met deze film niet zijn eerste kritische kijk op Polen. Hij draaide eerder al gesmaakte films over corruptie bij de politie en over het soms kille, alcoholische, rauwe huwelijksleven van sommige Poolse gezinnen.
Met ‘Kler’ viel hij trouwens in de prijzen bij het gerenommeerde filmfestival van Gdynia. En zo toont de heisa over ‘Kler’ nog maar eens aan hoe diep verdeeld het huidige Polen is en hoe fel de cultuurstrijd tussen rechts en progressief-liberaal woedt.