Felle cultuurstrijd tussen rechts en progressief-liberaal, conservatief en progressief Katholiek Polen

Het oh zo katholieke Polen begint nu vele jaren dan ons land de gevolgen te voelen van de verkeerde houding van de Katholieke Kerk tegenover priesters die jongeren misbruikten.

Uit nieuw onderzoek blijkt dat het kerkbezoek nergens ter wereld zo snel achteruit boert als in Polen én dat de Poolse kerk voor het eerst schadevergoeding moet betalen aan een slachtoffer van misbruik.

In 1980 ging nog meer dan de helft van de Polen regelmatig ter kerke, in 1986 was dat gezakt tot een derde. Nergens ter wereld gaat het kerkbezoek zo massief achteruit, concludeert het Pew Research Center.

Voor het ogenblik blijft Karol Wojtyla, alias paus Johannes-Paulus de Tweede nog steeds de belangrijkste Pool uit de wereldgeschiedenis genoemd. Toen hij in 2005 stierf, was er een hele generatie Polen opgegroeid die hem en alleen hem als paus hadden gekend. De “Generatie JP2” wordt ze genoemd. Bij hen en veel andere landgenoten was Wojtyla de man die met zijn subtiele en dappere uitspraken mee had gezorgd voor de instorting van het communisme, de terugkeer van de vrijheid in Polen en de toetreding tot de Europese Unie. Redenen genoeg dus voor langdurige en diepe dankbaarheid.
Maar de opvolger van JP2, de Duitser Joseph Aloisius Ratzinger, bleek met zijn hang naar uiterlijk vertoon niet meteen populair in Polen. De Generatie JP2 bleef haar idool trouw en ging niet massaal achter de nieuwe paus aan marcheren.
Ook de huidige paus Franciscus I is geen onverdeeld succesnummer in Polen.

De clerus is er verdeeld langs progressieve en conservatieve krijtlijnen.
De progressieve vleugel, traditioneel sterk in universiteitsstad Krakau, draagt de eenvoudige paus een warm hart toe. Maar de conservatieven, met aloud bolwerk Torun, zeggen openlijk dat deze paus een fout begaat door waarden als eenvoud, nederigheid en dienstbaarheid centraal te stellen.
Liever houden de conservatieven vast aan het idee van een machtige en sturende kerk waar noch binnen de eigen rangen, noch bij de gelovige kudde twijfel wordt gezaaid. Die gelovige kudde ziet die tweespalt en houdt er niet van. Bewijs? Ondanks de teruglopende cijfers voor kerkbezoek, noemt volgens Pew Research Center 93 procent van de Polen zich katholiek. De kloof tussen individueel geloof en de kerk als instituut is kilometers diep.


De resultaten van het onderzoek raken uitgerekend bekend terwijl de bioscopen vol lopen voor ‘Kler’. De film gooit een bom  op de kerk en de Poolse samenleving in haar geheel. Onder de slogan “Niets menselijks is hen vreemd” toont ‘Kler’ priesters die zich te buiten gaan aan wodka, financieel gewin, minnaressen en misbruik van kinderen. Nu ook in België te zien.



In het openingsweekend ging maar liefst een miljoen Polen ‘Kler’ bekijken. Dat is meer dan één Pool op veertig.

Er zitten heel wat hilarische scènes in ‘Kler’. Zo zie je een vrouw handenwringend en huilend haar biecht afleggen terwijl de priester aan de andere kant van het luikje stomdronken in slaap is gevallen. Wanneer een minnares van een priester meldt dat ze zwanger is, vraagt de man nurks waarom ze geen voorbehoedsmiddelen heeft gebruikt, waarop de jonge vrouw antwoordt: “Dat laat mijn katholieke geloof niet toe.”
Het zijn scènes waarbij de hele zaal schuddebuikt van het lachen, lachjes van herkenning vaak. Maar later in de film gaat het om grootschalige fraude en over kindermisbruik en dan kan je in de cinema een speld horen vallen.


Men kan indenken dat de Poolse Katholieke Kerk niet blij is met deze kritische film. Zoals de Kerk ook vroeger in Vlaanderen een ban over boeken en films uitsprak heeft zij nu ook deze film in de ban geslagen.
Ook binnen de nationalistische, katholieke regering van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ valt de film slecht. De onderminister van Justitie noemde ‘Kler’ “een laffe aanval op de kerk”. De CEO van de openbare omroep, die trouw aan de leiband van de regering loopt, zei dat hij regisseur Wojtech Smarzowski “zeker niet zal feliciteren”.

Zoals meestal doet zulk een nieuwsgierig makende antireclame de interesse voor de film niet dalen maar draagt deze bij tot het publieke succes van de film.

Regisseur Smarzowski brengt met deze film niet zijn eerste kritische kijk op Polen. Hij draaide eerder al gesmaakte films over corruptie bij de politie en over het soms kille, alcoholische, rauwe huwelijksleven van sommige Poolse gezinnen.
Met ‘Kler’ viel hij trouwens in de prijzen bij het gerenommeerde filmfestival van Gdynia. En zo toont de heisa over ‘Kler’ nog maar eens aan hoe diep verdeeld het huidige Polen is en hoe fel de cultuurstrijd tussen rechts en progressief-liberaal woedt.

Spirituele diversiteit in Europa

In 2010 was de grootste wereldreligie nog steeds het christendom. 2,2 miljard mensen voelen zich aangesproken door het christelijke verhaal. Dat is 31,5 procent van de wereldpopulatie. 87 procent van de christenen leefde toen in landen waar ze in de meerderheid waren. De top vijf van landen waar het grootste aantal christenen leefde, bestond uit de Verenigde Staten (243 miljoen), Brazilië (173 miljoen), Mexico (107 miljoen), Rusland (104 miljoen) en Filipijnen (86 miljoen).

In 2016 liet een rapport zien dat niet-christelijke religies, waaronder moslims, hindoes en joden, in Groot-Brittannië goed waren voor een op de vijf van de bevolking van de hoofdstad, veel hoger dan in andere delen van Engeland en Wales, zoals het zuidwesten, waar ze slechts één op de honderd vertegenwoordigden. Ondertussen is Wales, ooit bekend als het 'land van opwekkingen' vanwege de vele religieuze herrijzenissen in zijn geschiedenis, het minst religieuze gebied met een aanzienlijke meerderheid die geen religieuze overtuiging heeft (59,3%).

Een internationaal onderzoek in opdracht van de bisschoppensynode toont in 2018 aan hoe in Europa de kaarten zeer verdeeld liggen.
In Polen zegt 17% van de 16- tot 29 jarigen dat ze niet gelovig zijn, alhoewel dat land voor ons gekend staat als het meest katholieke. In 19 van de 22 onderzochte landen zegt minstens een derde van de ondervraagden zicht te identificeren met een religie.

Stephen Bullivant, de socioloog en theoloog die het onderzoek van de Britse St Mary’s University en het Institut catholique de Paris (ICP) uitvoerde, vindt het opmerkelijk dat “de zes meest christelijke landen, landen zijn die historisch gezien een katholieke meerderheid hebben”, en geen protestantse of orthodoxe. Bovendien merkt hij op dat bij de landen waar de jeugd het meest gelovig is, zowel landen uit West-Europa (Ierland, Portugal en Oostenrijk) als landen uit Centraal-Europa (Polen, Litouwen en Slovenië) zijn. Italië en Griekenland zijn niet opgenomen in de studie.

De twee landen met de meest seculiere jeugd (91% in Tsjechië en 80% in Estland) en de twee met de minst seculier jeugd (25% in Litouwen en 17% in Polen) zijn allemaal post-communistische landen.

In  Groot-Brittannië is de groep van Christelijk gelovigen erg geslonken. Maar 22% zegt tot het Christelijk geloof te behoren, terwijl 8% een niet-christelijk geloof aanhangt. De Britse jeugd tussen 16 en 29 jaar is wel meer praktiserend dan de Franse. Zo’n 17% van de bevraagde jongeren over Het Kanaal gaat wekelijks naar de mis, tegenover slechts 7% bij onze zuiderburen.

Tegenover 25% Christenen en 11% niet gelovigen in Frankrijk kan men daar 10% van de Franse jongeren als praktiserend moslim vinden, tegenover 6% van de Britse jongeren.

Uit onderzoek blijkt dat over de hele wereld meer dan 84% van de mensen lid is van of verbonden zijn met een religieuze groep. En uit het meest recente onderzoek blijkt dat individuele religiositeit en het ontwikkelingsniveau van hun land zowel het geluk als de tevredenheid van het leven beïnvloeden voor de inwoners.

Bevindingen suggereren dat protestanten, boeddhisten en rooms-katholieken gelukkiger en meer tevreden zijn met hun leven, in vergelijking met andere groepen. Joden, hindoes, moslims en niet-religieuzen lagen ertussenin, terwijl orthodoxe christenen de laagste tevredenheidscijfers tussen geluk en leven bleken te hebben.