De Bijbel geeft ook geen biografieën
Zo zijn ook levensbeschrijvingen van personen in de Bijbel geen biografieën maar praktijklessen (in vakjargon: ‘case histories’) die ons vertellen hoe het wel of juist niet moet. Of hoe het na een goed begin dramatisch verkeerd kan gaan, en waarom dan precies. En het loont daarbij altijd om op zoek te gaan naar overeenkomsten en verschillen tussen personen in vergelijkbare situaties. David en de vrouw van Uria tegenover Achab en de wijngaard van Nabot, de verloochening door Petrus tegenover het verraad van Judas, Judas tegen Jezus als kopie van Achitofel tegen David, het nieuwe paasfeest van Hizkia tegenover dat van Josia, Petrus als apostel vergeleken met Paulus als apostel; enz. enz.
En bij de bespreking van de Evangeliën hebben we al gezien dat de evangelisten ons duidelijk laten weten dat zij een selectie hebben gemaakt uit het voorhanden zijnde materiaal, omdat we anders door de bomen het bos niet meer zouden zien. En we moeten er daarom dus ook op verdacht zijn dat ze ons die keuze niet chronologisch presenteren, maar gerangschikt naar thema.
Maar dat was in het OT dus al niet anders, zoals we al zagen.
Gelijkenissen
Een aparte vorm van onderwijs vormen de gelijkenissen. In de Evangeliën zijn ze kenmerkend voor het onderwijs van Jezus, hoewel we ze in feite ook al in het OT tegenkomen. Toch zijn ze niet kenmerkend voor Jezus zelf; alle rabbijnen maakten daar gebruik van, ook nu nog. Een gelijkenis belicht een aspect van de leer door een abstract principe te plaatsen in een alledaagse situatie.
Die situatie zelf is in principe een verhaal en geen werkelijkheid, al zijn in sommige van Jezus’ gelijkenissen wel historische achtergronden te herkennen.
Soms gaat de beschrijving van die situatie echter over de grenzen van een geloofwaardige werkelijkheid heen, wanneer de illustratie dat vergt. Dat is duidelijk in: “De distel op de Libanon zond tot de ceder op de Libanon de uitnodiging: geef toch uw dochter aan mijn zoon tot vrouw” (2 Kon. 14:9). Maar ook in: “Wie van u, die honderd schapen heeft en er één van verliest, laat niet de negenennegentig in de wildernis achter en gaat het verlorene zoeken, totdat hij het vindt?” (Luc. 15:4). De nadruk ligt hier op het zoeken van dat ene schaap, ondanks het bezit van nog 99 andere, niet op de vraag of je die ook in werkelijkheid onbewaakt achter zou laten. En van de man die ontdekt dat een bepaalde akker een schat bevat en die vervolgens die akker voor de gangbare prijs koopt zonder de eigenaar in te lichten over de werkelijke waarde ervan (Matt. 13:44-46), staat niet het morele aspect van zijn handelen ten voorbeeld, maar alleen het feit dat hij er alles voor over heeft om die akker in bezit te krijgen.
Overdrijving als leermiddel
Soms bevat een gelijkenis echter duidelijk absurde elementen die dan juist zijn bedoeld om onze aandacht ergens op te vestigen. Dat een koning zijn leger zou uitzenden om de steden van zijn niet geïnteresseerde bruiloftsgasten plat te branden terwijl het eten, bij wijze van spreken, al op tafel staat (Matt. 22:7) lijkt in werkelijkheid niet zo voor de hand liggend. Maar het legt extreme nadruk op het unieke van de uitnodiging en het feitelijk absurde karakter van een afwijzen daarvan. Evenzo klinkt het niet waarschijnlijk dat de eigenaar van een wijngaard aanvankelijk geen enkele actie zou ondernemen wanneer de pachters daarvan zijn slaven vermoorden zodra die de pacht komen ophalen, maar in plaats daarvan steeds weer andere zendt, en pas in actie komt wanneer ze ook zijn zoon doden. Maar het beschrijft uiteraard op treffende wijze de absurde situatie van een onwillig volk, en dan vooral hun leiders, waar God door de eeuwen heen nu juist wel zo mee heeft gehandeld. Wat voor ons overigens alleen maar een uiterst dringende waarschuwing is om niet net zo te handelen! En zo moeten we ook bij de gelijkenis van de rijke man en de arme Lazarus niet de fout maken daarin een beschrijving te lezen van hoe het hiernamaals er uitziet; het vertelt ons alleen maar dat we onze erfenis niet tweemaal kunnen incasseren: eerst in dit leven en daarna nog een keer.
‘Highlighting’
Om effectief de Bijbel te kunnen lezen moeten we dus bedacht zijn op de
doelstelling van dat Boek. Details worden er soms uitgelicht, helderder gepresenteerd of uitvergroot. Toen ik in Tessaloniki was, heb ik een foto genomen van de boog van Galerius, een deel van een oude Romeinse poort over de Via Egnatia, die deel uitmaakte van de weg van Rome naar de Bosporus. Maar hij viel bijna in het niet tegen een achtergrond van hoge flatgebouwen en de foto werd ontsierd door over de weg gespannen kabels die er voorlangs liepen. Na een middagje computeractiviteit waren die kabels helemaal verdwenen en was de achtergrond, inmiddels veel vager en lichter van kleur, stukken minder dominant, zodat de boog er nu onmiddellijk uitspringt als het indrukwekkende bouwwerk dat hij destijds was. Zo moeten we de verhalen in de Bijbel ook zien: ze geven beslist wel een ‘fotografische’ werkelijkheid, maar dan wel zo bewerkt (‘highlighting’ heet dat in vakjargon) dat de dingen waar het om gaat er duidelijker en helderder uitspringen, zodat we de lessen niet hoeven te missen. Maar toch moeten we daar ook dan nog ‘oog’ voor hebben, want het talent van de mens om te negeren wat hij niet wil zien en alleen in te zoomen op wat hij wel wil zien is schier onbegrensd.
- R.C.R
+
